cerita wayang
WAYANG
Wayang mangrupa wangun téater rahayat ti
Indonésia.[1][2] Réa
jalma sok makaitkeun kecap wayang jeung bayang atawa
kalangkang, sabab dina pagelaran wayang kulit digunakeun layar anu warnana bodas
jadi jalma anu dilalajoan téh kalangkang di tukangeunana.[1][2][3] Tapi,
aya ogé nu boga pamadegan yén ku urang lalajo wayang saenyana mah jalma keur
nalingakeun kalangkang hirup manusa nu ka gambar dina lalakon wayang.[1][2] Di Jawa Barat wayang
aya anu ngagunakeun bonéka (tina kulit jeung tina kai) jeung aya ogé nu
dipaénkeun ku manusa (wayang orang).[1][2] Anu maké
bonéka tina kulit disebut wayang kulit sedengkeun anu maké tina kai
disebut wayang
golék.[1] Wayang
kulit umumna nyokot lakon tina Mahabarata atawa Ramayana, boh Galur boh Carangan,
ayana di daérah kabudayaan Cirebon jeung
daérah kabudayaan Batawi.[1] Di
daérah Cirebon ngagunakeun basa Cirebon dipirig ku gamelan Cirebon pélog,
sedengkeun di daérah kabudayaan Batawi ngagunakeun basa Batawi dipirig ku
gamelan Sunda (saléndro).[1] Wayang
golék aya dua rupa, nyaéta Wayang Golék Purwa di daérah Sunda ngagunakeun basa
Sunda anu dipirig ku gamelan Sunda, jeung Wayang Golék Papak atawa wayang golék cepak nu ngagunakeun basa Cirebon
dipirig ku gamelan Cirebon.[1][2] Wayang
anu dipaénkeun ku manusa anu ngagunakeun pakéan jeung panutup hulu wayang nu
niron wayang kulit, tapi antawacana dilakukeun
ku dalang.[1] Dalang
nyaéta pamingpin pagelaran wayang, manéhna nu ngamaénkeun wayang,
nembangkeun suluk, nyoarakeun
antawacana, ngatur gamelan, ngatur lagu, jrrd.[1][2]
Eusi
·
8Rujukan
Wayang bendo
Wayang Bendo nyaéta salah sahiji wayang anu dijieun tina kai (saperti
wayang golék purwa) maké mahkota satria saperti bendo sumberna
tina Wayang Papak, Cirebon.[1] Carita
anu dilalakonkeun; carita babad (Babad Banten, Babad Cirebon),
carita Amir
Hamzah, Malik Sep Bin Yazin, jrrd, sarta dipirig ku gamelan
pélog.[1] Ayana
wayang bendo di Bandung téh
ku alpukah Bupati Bandung Wiranatakusumah III anu dina taun 1892 ngondang dalang M.
Usup ti Losari,
Cirebon dina acara khitanan anakna (Aom
Nuharam).[1] Tuluy maréntahkeun
M. Usup supaya ngalatih ngamaénkeun wayang bendo ka dalang-dalang di Bandung.[1] Saterusna
M. Usup pindah ka Bandung.[1] Ti
mimiti harita wayang bendo kasohor di Bandung.[1] Kaparigelan
salaku dalang wayang bendo diwariskeun kadua anakna anu ngarana Ratim jeung Rasta,
sarta ka muridna anu ngarana Karim.[1] Wayang
bendo beuki lila beuki dipikaresep, leuwih-leuwih saengges aya dalang Emon.[1]
Wayang golék modérn
|
|
Artikel utama: wayang golek |
Wayang golék modérn nyaéta wayang anu jagatna siga
panggung sandiwara jeung
ngagunakeun trik dina pagelaranna di antarana aya permainan listrik, salila
kurang leuwih 2 jam, dipaénkeun ku leuwih ti saurang dalang anu teu katempo ku
panongton, nepi ka wayang golék bisa gerak simultan.[1] Anu
ngawanohkeunana nyaéta R. U. Partasuanda nu hayang nyaluyukeun pagelaran
wayang golék jeung kahirupan modérn.[1][4] Ku sabab
isukana jalma kudu mangkat ka kantor jadi pagelan wayang disingget nepi ka teu
ngaganggu kana pagawéan sapopoé.[1] Minangka
daya pangirut, sok aya sababaraha trik paméntasan anu ngagunakeun listrik,
misalkeun trik nalika perang.[1] Ieu trik
tuluy leuwih dimekarkeur sacara inténsif ku dalang Asep Sunandar Sunarya dina dasawarna
1970-an jeung 1980-an.[1] Wayang
golék modérn salian ti Bandung, pernah dipintonkeun di Jakarta, Yogyakarta, jrrd.[1] Tapi
jenis wayang golék ieu teu pernah popular.[1] Mimiti
diwanohkeun dina taun 1950-an, dina dasawarsa saterusna geus (hampir) teu
pernah katempo deui aya pagelaranana.[1]
Wayang golék papak
Wayang golék papak disebut ogé wayang golék cepak.[1][5] Meureun
pédah huluna sakabéhna papak (rata).[1][5] Wayang
golék anu popular jeung sumebar di daérah Cirebon, ngagunakeun basa Cirebon
dipirig ku gamelan pélog saperti wayang kulit Cirebon.[1] Lakon
anu dipaénkeun nyaéta babad atawa legenda satempat, umumna pakait jeung Babad Cirebon,
saperti Babad Dermayu, Ilangé Mémolo Mesjid Agung
(Hilangnya Kubah Masjid Agung), Pangeran Walangsungsang, Babad Japura, Babad Karangsuwung, Babad Jatisura, Sayembara Nyi Mas Gandasari, jrrd.[1] Atawa
lakon-lakon tina siklus Serat
Menak, nyaéta kisah-kisah Wong Agung Amir Ambyah (Hamzah), Umar
Maya, jrrd.[1] Nepika
aya sebutan wayang golék Menak.[1] Di
sagigireun éta wayang golék papak dipaké keur maénkeun lakon-lakon Panji saperti Panji Asmarabangun, Jaransari, Damarwulan,
jrrd.[1] Numutkeun
leluri, dina mangsa Cirebon diparéntah ku Panembahan Adiningrat Kusumah (1649-1655),
saurang senapati kasultanan Cirebon anu ngarana Pangeran Sutajaya anu gelarna Pangeran Papak, ngahadiahkeun saperangkat wayang golék
ka Ki
Prengut, dalang nu kasohor basa harita. Ti harita wayang paméré
Pangeran Papak dipaké ngawayang ku Ki Prengut jeung disebut wayang golék papak.[1] Diperkirakeun
wayang golék papak ieu leuwih ngora tibatan wayang kulit purwa, sabab bentuk
wayang golék papak ngagambarkeun tironan tina wayang kulit, suluk jeung
antawacanana ogé nurutan wayang kulit, sedengkeun lakonna ngaorientasi ka jaman
saengges aya pangaruh Islam.[1] Lamun
dina wayang kulit atawa wayang golék aya panakawan Semar, Cepot, Dewala jrrd,
dina wayang golék cepak panakawan nu pasti aya téh Lamsijan.[1] Dalang
wayang golék papak anu kasohor di antarana Ali
Wijaya (Sindanglaut), Tayut jeung Tarkam (Junti), Kamaruddin, Marta (Kapétakan), Warsad jeung Royani (Gadingan).[1] Salian
ditanggap ku jalma-jalma boga hajat, wayang golek papak ditanggap ogé
nalika Sedekah Bumi (di makam), ngunjung, nadran,
taun anyar Cina (di
klenténg).[1] Ku sabab
kadieunakeun masarakat leuwih resep nganggap tongtonan lian (tarling, masrés,
wayang kulit, band), jadi nasib wayang golék papak beuki kapopohokeun.[1]
Wayang golék purwa
Wayang Golek Purwa karakter Batara Indra
Wayang golék purwa nyaéta wayang anu lakon-lakonna boh galur boh carangan,
dumasar kana Mahabarata atawa Ramayana, ngagunakeun
basa Sunda dipirig ku gamelan saléndro nu ngawengku dua saron, peking, selentem, bonang,
saperangkat bonang rincik, saperangkat kenong,
sapasang gong (kempul
jeung goong), ditambah saperangkat gendang (gendang
indung jeung tilu kulantér), gambang, jeung rebab.[1][2] Salila
pagelaran nu jadi pamingpin téh dalang.[1] Manéhna
anu maénkeun wayang, nembangkeun suluk, nyoarakeun dialog (antawacana),
méré aba-aba ka nayaga pikeun
ngatur lagu gamelan.[1][2] Ku
lantaran éta dalang peranna sentral pisan.[1][2] Ti
mimiti taun 1920-an, salila pagelaran wayang golék dipirig ku sindén.[1][2] Pernah
popularitas sindén ngéléhkeun dalang.[1][2] Nyaéta
nalika Upit
Sarimanah jeung Titim Patimah aya dina puncakna (sakitar taun
1960).[1] Lamun
diajak lalajo wayang golék téh, jalma lain nanya saha dalangna tapi saha
sindénna.[1] Dina
wayang golék, lakon anu sering di pentaskeun nyaéta carangan.[1][2] Ngan
kadang aya baé lakon galur dipaénkeun.[1] Para
dalang siga diukur dina kamahéranna nyiptakeun lakon carangan anu alus jeung
matak ngirut.[1] Dalang
wayang golek anu kasohor di antarana Tarkim,
R.U . Partasuanda, Abeng Sunarya, Entah, Apek, Asep Sunandar Sunarya, Cecep Supriadi jrrd.[1] Wayang
golék di pentaskeun lamun aya anu nyunatan atawa nikahan, ruatan boh
diayakeun di buruan imah boh di jero gedong.[1]
Wayang kulit
Wayang Kulit
Wayang kulit anu aya di Jawa Kulon, boh di wilayah
budaya Cirebon boh di wilayah budaya Batawi, nyaéta wayang kulit purwa, anu
lakon-lakonna dumasar Mahabarata jeung Ramayana.[1] Tapi anu
sok dipentaskeun mah lakon-lakon Carangan, saperti wayang golék purwa, sarta
kahebatan dalang utamana ditangtukeun ku kaparigelan jeung kréatifitas
nyiptakeun lakon.[1] Ngan
hanjakal lolobana lakon ngan dijieun ukur dipaénkeun dina sakali pagelaran,
jadi loba nu teu kacatet.[1] Tapi teu
loba ogé dalang anu enya-enya kréatif nyiptakeun lakon anu tahan uji, sanajan
aya lakon-lakon anu jadi popular sacara anonim, saperti Ceblok Melahirkan (meureun diilhami ku bentuk
wayang Ceblok anu bucitreuk siga keur kakandungan), Arjuna Kembar (dituturkeun ku Gatotgaca Kembar, Semar Kembar jeung sarupana), Semar
Mantu.[1] Anu
kasohor alatan kaparigelan ngadalang jeung nyiptakeun lakon nyaéta dalang Abyor,
sabab lakon-lakon ciptaanna loba nu ngabahas masalah-masalah agama jeung
katuhanan.[1] Dina
wayang kulit Cirebon, jumlah panakawan lain 4 siga dina wayang kulit Yogya-Solo
(Semar, Garéng, Pétruk, Bagong) atawa wayang
golék Sunda ( Semar, Cépot, Déwala,
Garéng), tapi aya 9 (Semar, Sekarpandan atawa Curis,
Bagong atawa Astrajingga,
Ceblok, Cungkring atawa
Pétruk, Udawala atawa
Dawala, Bitarota,
Garéng, jeung Bagalbuntung).[1]
Wayang purwa
Wawacan Wayang Purwa, lakon wayang purwa anu ditulis dina wangun danding ku M. Winata Hardja, diwengku ku sababaraha jilid.[1] Jilid
kahiji diterbitkeun ku pangurus Paguyuban
Pasundan cabang Tasikmalaya minangka
tarékah ngumpulkeun dana keur ngadegkeun wangunan H.I.S Pasundan, tapi jilid-jilid saterusna mah teu jelas
saha nu nerbitkeunana, aya anu dicetak di Tasikmalaya, Bandung, aya ogé anu
ditambahan katerangan dina jilidna yén nu boga hak cipta (hak nu
ngarang) buku téh nyaéta M.
W. Elil, Indihiang.[1] Anu
ayeuna bisa kapanggih ngan nepika jilid VII A nyaéta nalika Arjuna panggih
jeung Subadra basa
nongton sayembara marebutkeun Drupadi.[1] Ku sabab
Arjuna main mata jeung Subadra, Arayana (Kresna) jadi ambek
tuluy nangtang Arjuna gelut.[1] Numutkeun
panulisna dina bubuka jilid kahiji, wawacan téh
ditulis dumasar pakem ti Tegal, nurutan dalang Jayaatmaja.[1] Teu
jelas naha dalang Jayaatmaja téh dalang Wayang Kulit atawa Wayang Golék. Ku
lantaran dumasar kana versi wayang, Wawacan Wayang Purwa ieu béda jeung
Mahabarata nu ditulis ku R. Memed Sastrahadiprawira spk.[1] Di
jerona aya tokoh Semar jeung anak-anakna.[1]Ki Umbara nyieun
versi prosa tina ieu wawacan, dijeun bersambung dina majalah Manglé.[1]
Wayang wong (topéng)
Wayang Wong
|
|
Artikel utama: Wayang wong jeung Wayang wong
Priangan. |
Wayang wong atawa wayang topéng nyaéta pagelaran sarupa wayang anu
ngagunakeun kedok nu baheula
sok dipintonkeun di daérah kabupatén
Cirebon, Indramayu, Majalengka.[1][5] Lakonna
lain baé lakon wayang purwa.[1] Salah
sahiji lakon anu kasohor nyaéta Jaka
Bluwo anu nyaritakeun karajaan Majapahit.[1] Ku sabab
para pamaén kudu ngagégél tali kedokna sewang-sewangan, iwal Semar anu maké
kedok satengah, teu bisa ngalakukeun dialog.[1][3] Antawacana
atawa dialog diucapkeun ku dalang siga pagelaran wayang kulit.[1] Kedok nu
kudu disadiakeun keur pagelaran wayang topéng, jauh leuwih loba tibatan topéng
babakan, nyaéta saluyu jeung jumlah tokoh anu aya dina pagelaran.[1] wayang
topéng Cirebon bisa disebut geus euweuh, ku tilar dunyana dalang Kandeg Padmawiyata.[1] Rombongan
wayang topéng nu dipingpin ku Kandeg Padmawiyata téh anu pamungkas.[1] Kandeg
pernah mentaskeun wayang topéng di Taman Ismail Marzuki, Jakarta.[1]
https://su.wikipedia.org/wiki/Wayang
buku basa sunda XII
Comments
Post a Comment